آیه 41 سوره فصلت

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ (41)

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا: بدرستى كه آنانكه كافر شدند، بِالذِّكْرِ لَمَّا جاءَهُمْ‌: به قرآن، هنگامى كه آمد ايشان را مخفى نمى‌شوند بر ما افعال و اقوال آنها، يا معذب مى‌شوند به انواع عذاب و عقاب، وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ: و بدرستى كه 1- قرآن هر آينه كتابى است ارجمند و گرامى نزد حضرت بارى. 2- قرآن به جهت‌

جلد 11 - صفحه 379

آن عزيز است كه كلام رب العزيز و ملك عزيز بر رسول عزيز براى امت عزيز آورده. 3- عزيز است به اين معنى كه هيچكس قادر نيست براتيان به مثل آن.

4- عزيز است به اعتبار آنكه مصون و محفوظ از تحريف و تغيير است. 5- عزيز است به اعتبار آنكه بر اتم صفات احكام و اتقان است. 6- عزيز است به جهت اشتمال بر كثرت نفع و بركت. 7- واجب است اوامر و نواهى آن را عزيز دارند و اصلا از آن تجاوز ننمايند.

وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (36) وَ مِنْ آياتِهِ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ لا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَ لا لِلْقَمَرِ وَ اسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ (37) فَإِنِ اسْتَكْبَرُوا فَالَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ يُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ هُمْ لا يَسْأَمُونَ (38) وَ مِنْ آياتِهِ أَنَّكَ تَرَى الْأَرْضَ خاشِعَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَيْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ إِنَّ الَّذِي أَحْياها لَمُحْيِ الْمَوْتى‌ إِنَّهُ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ (39) إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آياتِنا لا يَخْفَوْنَ عَلَيْنا أَ فَمَنْ يُلْقى‌ فِي النَّارِ خَيْرٌ أَمْ مَنْ يَأْتِي آمِناً يَوْمَ الْقِيامَةِ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (40)

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ (41) لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ (42)

ترجمه‌

و اگر تحريك بنا صواب نمايد تو را از شيطان تحريكى پس پناه بر بخدا همانا او شنواى دانا است‌

و از نشانه‌هاى قدرت او شب و روز و خورشيد و ماه است سجده نكنيد براى خورشيد و نه براى ماه و سجده كنيد براى خداوندى كه آفريد آنها را اگر او را ميپرستيد

پس اگر تكبر و سركشى كنند پس آنان كه نزد پروردگار تواند تسبيح مينمايند براى او در شب و روز و ايشان ملول نمى‌شوند

و از نشانه‌هاى قدرت او است اينكه تو مى‌بينى زمين را افتاده و فرسوده پس چون فرستيم بر آن آبرا حركت كند و برآيد همانا آنكه زنده گردانيد آنرا هر آينه زنده كننده مردگانست همانا او بر همه چيز توانا است‌

همانا آنها كه ميل ميكنند از حق بباطل در آيتهاى ما پوشيده نمى‌باشند بر ما آيا كسيكه افكنده ميشود در آتش بهتر است يا كسيكه بيايد ايمن در روز قيامت بكنيد آنچه را كه خواستيد همانا او بآنچه ميكنيد بينا است‌

همانا آنانكه كافر شدند بقرآن مجيد چون آمد آنها را و همانا آن هر آينه كتابى گرامى است‌

راه نمى‌يابد باو باطل از پيش رويش و نه از پشت سرش فرستاده شده است از پروردگار درست كردار ستوده.

تفسير

خداوند متعال در تعقيب دستور سابق به پيغمبر خود راجع بمعامله با كفّار ميفرمايد كه اگر برانگيزاند و تحريك كند بامر بيرون از صلاح و صوابى تو را از شيطان لعين تحريك و وسوسه‌اى يعنى وادار نمايد تو را بوسوسه و تهييج خشم كه در مقابل رفتار و گفتار كفار معارضه بمثل نمائى نه مدافعه بأحسن كه دستور بود پس پناه ببر بخدا از وسوسه او خدا ميشنود و ميداند چگونه دفع شرّ

جلد 4 صفحه 560

او را از تو بنمايد و خشم تو را تسكين دهد و قمّى ره فرموده مخاطبه با پيغمبر صلى اللّه عليه و اله است و مراد مردمند و تجربه شده گفتن اعوذ باللّه من الشيطان الرجيم براى تسكين غضب بسيار نافع است و از آيات و دلائل قدرت و حكمت الهى جعل شبانه روز است بگردش آفتاب يا زمين و منافع وجوديّه آن دو مكرّر ذكر شده و مشهود و مسلّم است و دو كوكب درخشان در روز و شب كه آفتاب و ماه است نيز دو آيه و دليل بزرگ بر توحيد و عظمت خداوند حميد است ولى نبايد در برابر آن دو سجود نمود چون هر قدر وجودشان نافع و مثمر و منير باشد مخلوق و مأمور و متحرّك بامر حقّند بلكه بايد در برابر خالق آن دو و ساير كواكب كه همه آيات قدرت و عظمت آفريننده خودند مردم سجده كنند اگر مشركين راست ميگويند كه مقصودشان از سجده در برابر مخلوق عبادت خالق است چنانچه مشركين مكّه اظهار مينمودند كه ما عبادت ستاره و بت را وسيله تقرّب بخدا ميدانيم و در واقع عبادت خدا مينمائيم ولى سجود عبادتى است كه مخصوص بحق است و براى غير خدا جائز نيست چون بالاترين تعظيم بايد مخصوص ببالاترين معظّم باشد و در ذيل اين آيه سجده واجب است و آداب آن قبلا گوشزد گرديد پس اگر استكبار و استنكاف نمايند از سجده براى خدا بر دامن كبرياء او گردى ننشيند بلكه ملائكه مقرّبين تسبيح و تقديس مينمايند حق را در شب و روز و از عبادت خسته و ملول نميشوند و يكى از آيات و ادلّه توحيد و معاد آنستكه در زمستان زمين ديده ميشود بائر و سر افكنده و پست و خشك شده مانند شخص خاشع خاضع ذليل و چون باران بهارى بآن رسد حركت ميكند و از جاى خود مرتفع ميشود بگياهان و زمين مرده زنده ميگردد چنانچه مردم مرده هم در قيامت زنده ميشوند و اينها همه از جانب خدا روح تازه بخود ميگيرند و او بر تمام امور از اماته و احياء ارض و خلق و هر چه ممكن باشد قادر و توانا است و كسانيكه منحرف ميشوند از حق و مايل ميگردند بباطل در آيات الهى بطعن و تحريف و تأويل بدلخواه و القاء باطل در آن بر خدا مخفى و پوشيده نخواهند ماند و بمجازات اعمال خودشان در دنيا و آخرت خواهند رسيد آيا كسيكه در قيامت افتاده شود در آتش مانند اهل الحاد كه ذكر شد بهتر است حالش يا كسيكه با كمال اطمينان خاطر آنروز در پيشگاه الهى حاضر شود مانند اهل‌

جلد 4 صفحه 561

ايمانى كه از ظواهر قرآن و تفاسير ائمه اطهار تجاوز نميكند و براى تهديد شديد خداوند بآنها فرموده هر كار دلتان ميخواهد بكنيد اعمال شما از تحت نظر خداوند خارج نيست و كاملا بمجازات خواهيد رسيد و آن ملحدين همان كسانى هستند كه كافر شدند بقرآن چون براى هدايت آنها نازل شد و خدا آنها را ميشناسد و مجازات مينمايد و بنابر اين جمله انّ الّذين كفروا بدل است از انّ الّذين يلحدون فى آياتنا و محتمل است جمله مستأنفه باشد و خبر انّ معذّبون باشد كه حذف شده يا اولئك ينادون من مكان بعيد باشد كه در آيات بعد ذكر شده است و همانا قرآن كتابى است گرامى و ارجمند بحكم خدا كه احترام آنرا واجب و لازم فرموده و كسى قادر براتيان بمثل او نخواهد بود و محفوظ از هر تصرّف و تغيير و تبديلى است بحفظ الهى تا قيامت و از هر جهت مثل و مانند ندارد اينها همه جهات عزّت آن است و پيش از آن و بعد از آن كتابيكه مخالف و ناسخ آن باشد نيامده و نخواهد آمد و در مجمع از صادقين عليهما السلام نقل نموده كه نيست در اخبار آن از گذشته و آينده باطلى بلكه تمام اخبار آن مطابق با واقع است و بعضى گفته‌اند مراد آنستكه از هيچ جهت مورد انتقاض و اعتراض و ايراد نيست و ظاهرا تمام معانى صحيح است و اينها همه براى آنستكه آخرين كتابى است كه براى اصلاح امر معاش و معاد خلق تا روز قيامت بقصد اعجاز بشر از اتيان بمثلش از طرف خداوند حكيم حميد بر محمد محمود سر سلسله عوالم غيب و شهود نازل شده و در آن خاندان مصون از حوادث زمان خواهد بود و كلمه امّا در و امّا ينزغنّك ظاهرا مركّب از ان شرطيّه و ماء زائده براى تأكيد است و باين جهت شبيه بقسم و فعل مؤكّد بنون تأكيد شده است.

إِن‌َّ الَّذِين‌َ كَفَرُوا بِالذِّكرِ لَمّا جاءَهُم‌ وَ إِنَّه‌ُ لَكِتاب‌ٌ عَزِيزٌ (41)

بدرستي‌ ‌که‌ كساني‌ ‌که‌ كافر شدند بذكر ‌که‌ قرآن‌ مجيد ‌است‌ چون‌ آمد ‌آنها‌ ‌را‌ و حال‌ آنكه‌ ‌اينکه‌ ذكر ‌هر‌ آينه‌ كتابيست‌ عزيز.

إِن‌َّ الَّذِين‌َ كَفَرُوا بِالذِّكرِ شامل‌ تمام‌ مشركين‌ و كفار ميشود ‌که‌ قرآن‌ ‌را‌ سحر و مفتريات‌ ميشمارند و همچنين‌ شامل‌ ميشود كساني‌ ‌را‌ ‌که‌ پاره‌اي‌ ‌از‌ احكام‌ قرآن‌ ‌را‌ باطل‌ ميدانند و ‌بر‌ خلاف‌ ‌آن‌ حكم‌ ميكنند مثل‌ احكام‌ ربوي‌ و حكم‌ قتل‌ و زنا و افك‌ و ساير حدود الهي‌ ‌ يا ‌ حكم‌ خمس‌ و حج‌ و امثال‌ اينها و همچنين‌ شامل‌ ميشود كساني‌ ‌را‌ ‌که‌ تصرف‌ ميكنند ‌در‌ آيات‌ قرآن‌ و بيك‌ معاني‌ ديگري‌ حمل‌ ميكنند مثل‌ آياتي‌ ‌که‌ ‌در‌ باب‌ ولايت‌ و عصمت‌ و طهارت‌ اهل‌ بيت‌ وارد ‌شده‌ و كساني‌ ‌که‌ تفسير ‌براي‌ ميكنند.

لَمّا جاءَهُم‌ چون‌ قرآن‌ ‌بر‌ سرتاسر جن‌ و انس‌ ‌تا‌ دامنه قيامت‌ نازل‌ ‌شده‌.

وَ إِنَّه‌ُ لَكِتاب‌ٌ عَزِيزٌ ‌در‌ اثبات‌ ‌اينکه‌ صفت‌ ‌براي‌ قرآن‌ وجوهي‌ ذكر كرده‌اند عزيز ‌است‌ ‌بر‌ اينكه‌ احدي‌ نميتواند مثل‌ ‌آن‌ ‌را‌ بياورد عزيز ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ حفظ الهي‌ ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد: إِنّا نَحن‌ُ نَزَّلنَا الذِّكرَ وَ إِنّا لَه‌ُ لَحافِظُون‌َ حجر آيه 9 عزيز ‌است‌ چون‌ احكامش‌ موافق‌ حكم‌ و مصالح‌ ‌است‌ عزيز ‌است‌ بواسطه وجوب‌ احترام‌ ‌آن‌ و حرمت‌ تماس‌ بدون‌ طهارت‌ و وجوب‌ عمل‌ بدستورات‌ ‌آن‌ و انتهاء ‌از‌ منهيات‌ ‌آن‌ عزيز ‌است‌ ‌در‌ پيشگاه‌ عظمت‌ باري‌ عزيز ‌است‌ ‌در‌ مثوبات‌ تلاوت‌ ‌هر‌ يك‌ ‌از‌ سور و آيات‌ ‌آن‌ عزيز ‌است‌ ‌در‌ شفاعت‌ ‌در‌ حق‌ عاملين‌ بآن‌ و تالين‌ ‌آن‌ اقول‌ بجميع‌ انحاء مذكوره‌ عزيز ‌است‌.

441

]

(آیه 41)- این آیه سخن را از توحید و معاد به قرآن و نبوت می‌کشاند، و باز به صورت هشدار به کافران لجوج و بی‌منطق می‌فرماید: «آنها که به این ذکر [قرآن] هنگامی که به سراغشان آمد کافر شدند» نیز بر ما مخفی نخواهند ماند (إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ).

و بعد برای بیان عظمت قرآن می‌افزاید: «و این کتابی است قطعا شکست ناپذیر ...» (وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ).

کتابی است که هیچ کس نمی‌تواند همانند آن را بیاورد و بر آن غلبه کند، کتابی است بی‌نظیر، منطقش محکم و گویا، استدلالاتش قوی و نیرومند، تعبیراتش منسجم و عمیق، تعلیماتش ریشه‌دار و پر مایه، و احکام و دستوراتش هماهنگ با

ج4، ص316

نیازهای واقعی انسانها در تمام ابعاد زندگی.